ΠΛΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ΕΒΔΟΜΟ ΒΙΒΛΙΟ
Σωκράτης: Μετά από αυτά όμως, είπα, φαντάσου την
ανθρώπινη φύση ως προς την παιδεία και την απαιδευσία, σαν μια εικόνα που
παριστάνει μια τέτοια κατάσταση. Δες λοιπόν με τη φαντασία σου ανθρώπους που
κατοικούν μέσα σε μια σπηλιά κάτω από τη γη, που να έχει την είσοδό της ψηλά
στην οροφή, προς το φως, σε όλο το μήκος της σπηλιάς μέσα της να είναι άνθρωποι
αλυσοδεμένοι από την παιδική ηλικία στα πόδια και στον αυχένα, έτσι ώστε να
είναι καρφωμένοι στο ίδιο σημείο και να μπορούν να βλέπουν μόνο μπροστά τους
και να μην είναι σε θέση, εξαιτίας των δεσμών, να στρέφουν τα κεφάλια τους
ολόγυρα. Κι οι ανταύγειες της φωτιάς που καίει πίσω τους να είναι πάνω και
μακριά από αυτούς. Και ανάμεσα στη φωτιά και στους δεσμώτες, προς τα πάνω, να
υπάρχει ένας δρόμος που στο πλάι του να είναι χτισμένο ένα τοιχάκι, όπως τα
παραπετάσματα που τοποθετούν οι θαυματοποιοί μπροστά από τους ανθρώπους, και
πάνω απ’ αυτά τους επιδεικνύουν τα ταχυδακτυλουργικά τους.
Γλαύκων:
Βλέπω, είπε.
Σωκράτης: Φαντάσου λοιπόν κοντά σε τούτο το
τοιχάκι, ανθρώπους να μεταφέρουν αντικείμενα κάθε είδους, που προεξέχουν από το
τοιχάκι, καθώς και ανδριάντες και κάποια άλλα αγάλματα ζώων, πέτρινα και ξύλινα
και κατασκευασμένα με κάθε είδους υλικό, και, όπως είναι φυσικό, από αυτούς που
τα μεταφέρουν άλλοι μιλούν και άλλοι μένουν σιωπηλοί.
Γλαύκων: Παράδοξη εικόνα περιγράφεις, και
παράδοξους συνάμα δεσμώτες, είπε.
Σωκράτης: Μα είναι όμοιοι με μας, είπα εγώ και
πρώτα και κύρια, νομίζεις πως αυτοί έχουν δει κάτι άλλο από τους εαυτούς τους
και τους υπόλοιπους που είναι μαζί, εκτός από τις σκιές που δημιουργεί η φωτιά,
και που αντανακλούν ακριβώς απέναντί τους στον τοίχο της σπηλιάς;
Γλαύκων: Μα πως είναι δυνατόν, είπε, αφού είναι
αναγκασμένοι να κρατάνε ακίνητα τα κεφάλια τους εφ’ όρου ζωής;
Σωκράτης: Κι από αυτά που μεταφέρονται ; Δεν θα
έχουν δει ακριβώς το ίδιο;
Γλαύκων: Τι άλλο;
Κι αν θα μπορούσαν να συνομιλούν μεταξύ
τους, δεν νομίζεις πως σ’ αυτά που βλέπουν θεωρούν πως αναφέρονται οι ονομασίες
που δίνουν;
Γλαύκων: Αναγκαστικά.
Σωκράτης: Τι θα συνέβαινε, αν το δεσμωτήριο τους
έστελνε αντίλαλο από τον απέναντι τοίχο, κάθε φορά που κάποιος από τους
περαστικούς μιλούσε, νομίζεις πως θα θεωρούσαν πως αυτός που μιλάει είναι τίποτε
άλλο από τη φευγαλέα σκιά;
Γλαύκων: Μα το Δία, όχι βέβαια, είπε.
Σωκράτης: Και σε κάθε περίπτωση, είπα εγώ, αυτοί
δεν θα θεωρούν τίποτα άλλο σαν αληθινό, παρά τις σκιές των αντικειμένων.
Γλαύκων: Απόλυτη ανάγκη, είπε.
Σωκράτης: Σκέψου όμως, είπα εγώ, ποια θα μπορούσε
να είναι η λύτρωσή τους και η θεραπεία τους και από τα δεσμά κι από την
αφροσύνη, αν τους συνέβαιναν τα εξής: Αν κάθε φορά, δηλαδή, που θα λυνόταν
κάποιος και θ’ αναγκαζόταν ξαφνικά να σταθεί και να βαδίσει και να γυρίσει τον
αυχένα του και να δει προς το φως, κι όλ’ αυτά θα τα έκανε με μεγάλους πόνους
και μέσα από τα λαμπυρίσματα δεν θα μπορούσε να διακρίνει εκείνα, που μέχρι
τότε έβλεπε τις σκιές τους, τι νομίζεις πως θ’ απαντούσε αυτός, αν κάποιος του
έλεγε πως τότε έβλεπε φλυαρίες, ενώ τώρα είναι κάπως πιο κοντά στο ον και πως
έχει στραφεί προς όντα που πραγματικά και βλέπει με σωστότερο τρόπο, και αν του
έδειχνε το καθένα από αυτά που περνούσαν, ρωτώντας τον τι είναι και
αναγκάζοντάς τον ν’ αποκριθεί, δεν νομίζεις πως αυτός θ’ απορούσε και θα νόμιζε
πως αυτά που έβλεπε τότε ήταν πιο αληθινά από τα τωρινά που του δείχνουν;
Γλαύκων: Και πολύ μάλιστα, είπε.
Σωκράτης: Κι αν λοιπόν τον ανάγκαζε να βλέπει προς
το ίδιο το φως, δεν θα πονούσαν τα μάτια του και δεν θα έφευγε για να
ξαναγυρίσει σ’ εκείνα που μπορεί να δει καλά, και δεν θα νόμιζε πως εκείνα στην
πραγματικότητα είναι πιο ευκρινή από αυτά που του δείχνουν;
Γλαύκων: Έτσι, είπε.
Σωκράτης: Και αν, είπα εγώ, τον τραβούσε κανείς με
τη βία από εκεί, μέσα από ένα δρόμο κακοτράχαλο κι ανηφορικό, και δεν τον
άφηνε, πριν τον τραβήξει έξω στο φως του ήλιου, δεν θα υπέφερε τάχα και δεν θα
αγανακτούσε όταν τον έπαιρναν, κι αφού θα έφτανε στο φως, δεν θα πλημμύριζαν τα
μάτια του από τη λάμψη και δεν θα του ήταν αδύνατο να δει ακόμα κι ένα απ’ αυτά
που τώρα ονομάζονται αληθινά;
Γλαύκων: Όχι βέβαια, δεν θα μπορούσε έτσι
ξαφνικά, είπε.
Σωκράτης: Έχω την εντύπωση πως θα χρειαζόταν να
συνηθίσει, αν σκοπεύει να δει τα πράγματα που είναι πάνω. Και στην αρχή θα
μπορούσε πολύ εύκολα να διακρίνει καλά τις σκιές, και μετά απ’ αυτό, πάνω στην
επιφάνεια του νερού τα είδωλα των ανθρώπων και των άλλων πραγμάτων, και κατόπιν
αυτά τα ίδια. Και μετά από αυτά, τ’ αντικείμενα που είναι στον ουρανό και τον
ίδιο τον ουρανό θα μπορούσε να δει ευκολότερα τη νύχτα, βλέποντας το φως των
άστρων και της σελήνης, παρά στη διάρκεια της μέρας, τον ήλιο και το ηλιόφως.
Γλαύκων: Πως όχι;
Σωκράτης: Τελευταίο θα μπορούσε νομίζω να δει τον
ήλιο, όχι στην επιφάνεια του νερού ούτε σε κάποια διαφορετική θέση τα είδωλά
του, αλλά θα μπορούσε να δει καλά τον ήλιο καθαυτό στο δικό του τόπο και να
παρατηρήσει προσεκτικά τι είδους είναι.
Γλαύκων: Κατ’ ανάγκη, είπε.
Σωκράτης: Και μετά θα συλλογιζόταν τότε για
κείνον, πως αυτός είναι που ρυθμίζει τις εποχές και τους χρόνους και που
κανονίζει τα πάντα στον ορατό κόσμο, καθώς και ο αίτιος, κατά κάποιο τρόπο,
όλων εκείνων που έβλεπαν αυτοί.
Γλαύκων: Είναι φανερό, είπε, πως αυτά θα
συμπεράνει ύστερα από τα προηγούμενα.
Σωκράτης: Τι λες λοιπόν; Όταν αναλογίζεται την
πρώτη του κατοικία και την εκεί σοφία που είχε αυτός και οι τότε συνδεσμώτες
του, δεν νομίζεις πως θα καλοτυχίζει τον εαυτό του για τούτη την αλλαγή και θα
οικτίρει τους άλλους;
Γλαύκων: Και πολύ μάλιστα.
Σωκράτης: Κι αν υπήρχαν μεταξύ τους τότε κάποιες
τιμές και έπαινοι και βραβεία γι’ αυτόν που θα μπορούσε να διακρίνει πιο καθαρά
αυτά που περνούσαν μπροστά από τα μάτια του και γι’ αυτόν που θα μπορούσε να
θυμηθεί περισσότερο ποια συνήθως περνούσαν πρώτα, ποια μετά και ποια
ταυτόχρονα, και έτσι θα μπορεί να προβλέπει τι θα έρθει στο μέλλον, νομίζεις
πως αυτός θα κατεχόταν από σφοδρή επιθυμία και θα ζήλευε τους τιμημένους από
κείνους και τους μεταξύ εκείνων κυρίαρχους ή θα είχε πάθει αυτό που λέει ο
Όμηρος, και πολύ θα επιθυμούσε “να ήταν ζωντανός στη γη κι ας δούλευε για
άλλον, που είναι ο φτωχότερος” και θα προτιμούσε να έχει πάθει τα πάντα, παρά
να νομίζει εκείνα που νόμιζε και να ζει έτσι εκεί;
Γλαύκων: Έτσι νομίζω τουλάχιστον, είπε, πως θα
προτιμούσε να πάθει οτιδήποτε παρά να ζει έτσι.
Σωκράτης: Και τώρα βάλε στο μυαλό σου το εξής,
είπα εγώ. Αν κατέβει αυτός πάλι και καθίσει στον ίδιο θρόνο, δεν θα
ξαναγεμίσουν τάχα τα μάτια του σκοτάδι, αφού ήρθε ξαφνικά από τον ήλιο;
Γλαύκων: Και πολύ μάλιστα, είπε.
Σωκράτης: Αν χρειαζόταν ν’ ανταγωνιστεί αυτός με
κείνους τους παντοτινούς δεσμώτες, λέγοντας την άποψή του σχετικά με τις σκιές,
καθόσον χρόνο η όρασή του είναι αμβλεία, πριν προσαρμοστούν τα μάτια του, και
για να συνηθίσουν δεν θα χρειαζόταν και τόσο μικρός χρόνος, άραγε δεν θα
προκαλούσε περιπαιχτικά γέλια και δεν θα έλεγαν γι’ αυτόν πως με το ν’ ανεβεί
επάνω, γύρισε με καταστραμμένα τα μάτια του και πως δεν αξίζει ούτε να
προσπαθήσουν καν να πάνε επάνω; Και αυτόν που θα επιχειρήσει να τους λύσει και
να τους ανεβάσει, αν τους δινόταν κάπως η ευκαιρία να τον πιάσουν και να τον
σκοτώσουν, δεν θα τον σκότωναν;
Γλαύκων: Αναμφίβολα, είπε.
Σωκράτης: Αυτή την εικόνα λοιπόν, φίλε μου
Γλαύκωνα, είπα εγώ, πρέπει να την προσαρμόσεις σε όλα όσα είπαμε πρωτύτερα και
να παρομοιάσεις τον ορατό κόσμο με την κατοικία του δεσμωτηρίου, και τη φωτιά
που αντιφέγγιζε μέσα σ’ αυτή με τη δύναμη του ηλιακού φωτός. Αν όμως
παρομοιάσεις την ανάβαση και τη θέα των αντικειμένων, που βρίσκονται στον επάνω
κόσμο, με την άνοδο της ψυχής στον νοητό κόσμο, δεν θα σφάλεις ως προς τη δική
μου άποψη, αφού επιθυμείς να την ακούσεις. Κι ο θεός τουλάχιστον ξέρει αν
τυχαίνει να είναι αληθινή. Εμένα λοιπόν έτσι μου φαίνεται. Πως στην περιοχή του
γνωστού η ιδέα του αγαθού είναι τελευταία και μετά βίας διακρίνεται, όταν όμως
τη διακρίνει κανείς δεν μπορεί να μην συλλογιστεί πως αυτή είναι η αιτία για
όλα γενικά τα σωστά και καλά πράγματα, γεννώντας μέσα στον ορατό κόσμο το φως
και τον κύριο του φωτός, και γιατί μέσα στον νοητό κόσμο αυτή είναι που
διευθύνει και παρέχει την αλήθεια και τον νου και πως πρέπει να την ατενίσει
οπωσδήποτε αυτός που εννοεί να ενεργήσει φρόνιμα και στην ιδιωτική και στη
δημόσια ζωή.
Αλληγορία του σπηλαίου (Από wikipedia)
Η Πολιτεία περιλαμβάνει την Αλληγορία του σπηλαίου, με την οποία ο Πλάτων εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του.
Η αλληγορία του σπηλαίου είναι μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της θέσης
του φιλόσοφου ως βασιλιά στην Ιδεώδη Πολιτεία. Μια ομάδα ανθρώπων ζουν
σε ένα σπήλαιο όλη τους τη ζωή, αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο, χωρίς να
μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο, ούτε να δουν πίσω τους, όπου
βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει
τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου. Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να
αποδίδουν αυτά τα σχήματα με όρους και έννοιες, ενώ πιστεύουν ότι οι
σκιές αυτές είναι πραγματικές.
Το ότι οι φυλακισμένοι, ωστόσο, μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές,
δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μέσα στο σπήλαιο[8].
Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το
σπήλαιο, θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω.
Αν, ωστόσο, συνηθίσουν το φως, θα δουν καθαρά τον Ήλιο, που συμβολίζει
το Αγαθό, και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά
προβολές, σκιές της αλήθειας. Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω,
λυπούμενοι τους φυλακισμένους συντρόφους τους. Πίσω, όμως, στο σπήλαιο,
δε θα μπορούν να συνηθίσουν στο σκοτάδι, και, προσπαθώντας να διδάξουν
στους υπόλοιπους την αλήθεια, ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή
τους[5]. Ωστόσο, όσοι ελευθερώθηκαν, οι φιλόσοφοι, έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους.
Συχνά, ο Ήλιος, που συμβολίζει το Αγαθό, ωθεί στην ερμηνεία του Μύθου
του Σπηλαίου από θρησκευτικής απόψεως: χωρίς Θεό, οι άνθρωποι ζουν μέσα
το σκοτάδι[9].
Ο κόσμος μέσα στο σπήλαιο εκφράζει την εμμονή στα "αισθητά πράγματα",
όσων μπορούν οι άνθρωποι να αντιληφθούν με τις αισθήσεις τους, ενώ η
άνοδος στον πραγματικό κόσμο και η όραση των αληθινών Ιδεών υπό το φως
του Ήλιου οδηγούν στην εναρμόνιση των τριών τμημάτων της ψυχής και την
ενδυνάμωση του λογιστικού[10]
Ειρήνη, Αγάπη, Αρμονία
